Skip to main content

Pu Saikhuma Hrilhlawkna

‘ZORAM THUTHLUNG’
(1962 – 1965)
Heng zawng zawng hi kei chuan ka hmu ve lo vang, Lalpa’n min thukru dawn a ni.” - Saikhuma (L)
RAM LEH PATHIAN INKAR - TLUKSANNA
1. Zoram sualna hi a nasat tawh em avang leh ramin Pathian a helsana, a tluksan tawh avangin Pathianin kan ram a hawisan ang a, kan ram leh Pathian inkar chu ‘Sakeiin mihring a seh’ ang hi a ni ang.

2. Kohhran-te hi Pathian Thlarau hruaina tel lo va an kal chuan ram chhiatna leh tlukna-ah mawh an phur ang. Thawhlawm thawh te, Kohhran pawl anga kal dual dual hian ram a siam tha pha lo vang.
3. Ringtu nung an vang hle ang.
4. Tun hi nuih hun a ni lo va, hlim hun a ni hek lo.
5. Zoram sualna hi a nasat tawh em avangin Pathian thinurna kan tawng baw tawh a. Chuvang chuan Pathianin kan ram hi a thianfai dawn a, tuman kan pumpelh dawn lo. Pumpelh tuma bihruk emaw, tlanbo tum emaw awm mahse, hriin emaw a umzui ang a, an thi tho tho ang
6. Nimahsela, Pathianin Zofate hi a hmangaih em em si a, a hmangaihnain min tungding leh dawn a, khawvel hriatah min pholang dawn a ni.
7. Tuna pawimawh ber chu ‘Thlarau dana awm hi a ni. “Lalpa hming lam apiang…” tih ang khan.
Hetiang hi Lalpa min hmuhtir, kan ram awmdan a nih vangin Zoram hian HUN PUI THUAH THUM a tawng ngei ngei dawn a:
1. HUN THIM - THUAH KHATNA
2. HUN THIM - THUAH HNIHNA (A rei lo vang)
3. ZORAM KHAWVAR - LEI ZION
1. HUN THIM THUAH KHATNA
He hun thim thuah khatna hun chhung hian Zoram chu hetiang hian a awm ang:
(i) Thisen a luang ang.
(ii) Ar lawi angin an lawi ang che u ang a, Ar chhuah angin an chhuah leh ang che u.
(iii) Lehkhathem var in nei ang a, chu chu in hmang tangkai khawp ang.
(iv) Lui tuite hi in la chawiin, in la tlan ang.
(v) Ringtu leh ringlotute chungah he thim hi inang rengin a thleng ang. Mi lian leh khawsa thei, thiltithei tan chuan a ziaawm deuh mahna.
Khing a sawite khi keini chuan hetiang hawizawng hian kan hmehbel a. ‘Hun Thim Thuah Khatna’ a tih hun chhung hi Zoram buai intan 1st March 1966 atanga buai reh 1986 hun chhungah kan dahsak a. Heng hun chhung hian Zoram dung leh vangah ‘Thihna’-in thla a zar a, mi engemawzat, pawisawi lo thlengin nunna an chan a, thisen a luang a ni. Tin, “Ar lawi ang…” tia a sawi pawh hi Sipaiin khua sawikhawmin Grouping Centre-ah min dahkhawm a. Grouping Centre tinte hi hung vek an ni. Check Gate-te siamin zalen takin kan paltlang thei lo va. Tin, ‘Lehkhathem var’ a tih pawh hi Identity Card/Movement Permit-ah kan belsak a, Identity Card/Movement Permit keng lo chuan khual khuaah pawh kan kalin kan zin mai mai thei lo va a ni. Tin, Sipai hlaua himna zawngin ramhnuaiah mi tam tak kan tlanchhia a, lui tui awmna kan pan ber a, lui tuite chu kan chawiin kan tlan ta ngei bawk a ni.
Hetiang hi thil awm dan a lo nih takah chuan, “A thu puan lawkte nen khan a inmil riau mai, heng hi Zoram hun tawng tur ‘Hun Thim Thuah Khatna’ a lo tih thin kha a lo nih dawn hi kan ti ta a ni.
2. HUN THIM THUAH HNIHNA (A rei lo vang)
He Hun Thim Thuah Hnihna Zoramin a tawng dawn a ni tih a sawi hian a ngai pawimawhin, a la runthlak em em a. “Lalpa’n min hmuhtir dan chuan” a ti mauh mai si a. “Lo thleng ngei ngei tur, kan pumpelh hauh loh tur a ti bur mai!
Thim Thuah Hnihna a hrilhfiah dan chuan “Thim tak, thim chhah tak” tih bakin he Thim Thuah Hnihna hi a sawifiah lo. Chu chuan Zoram hi a khuh dawn a ni. Mihrinna thilah chuan pumpelh chi a ni dawn lo. Eng thil mah pumpelhtir thei emaw, chhan thei tur emaw an awm lo reng reng.
Amaherawhchu, “He Thim Thuah Hnihna hi pumpelh emaw, pal tlang theihna emaw kawng khat chauh a awm a, chu chu Lalpaa a tak taka innghattute chauhvin he Thim Thuah Hnihna hi an paltlang ang.” a ti a ni.
A sawi zel dan chuan he Thim Thuah Hnihna hian Lalpa chu tunge a nih? Kan Pathian chu a nung a ni tih a tilangchiang em em dawn a, tin, Lalpaa a tak taka innghatute nihlawh tur thu uar takin a sawi thin.
He Thim Thuah Hnihna chungchangah hian ‘Thuchah’ pawimawh a tih em em, a chah ngun em em chu “Lalpaah hian a tak takin lo innghat tlat rawh u” tih hi a ni.
Keini a fate chuan ‘Thim Thuah Khatna’ tia a sawi thu-ah kha chuan han ngaihbel tur leh hmehbel tur kan nei ngei mai a. Amaherawhchu, he ‘Thim Thuan Hnihna’ a tih, hun pawimawh a tih em em chu Zoram-in kan la tawn loh leh ka la hmuah thlen lohah kan dah ringawt mai a, eng tak ni maw!
Thim Thuah Hnihna chu hetiang hian a sawi:
Khawchhak lam atanginHnam Kawlh’ an lo kal ang a, in Ui leh Ar, ei theih thil zawng zawng an ei buan buan ang a, sakhaw nei lo an nih avangin in hmeichhiate an pawngsual mai mai ang a, nangmahni erawh chu an tipawi lo vang che u. Hlau suh u, kan ram thianfaitute an ni e”
Heta khawchhak atanga ‘Hnam kawlh’ lo kal tur a tih hi Zoram chhim lam atanga lo kal/lo lut tur angin a sawi bawk. Keini erawh chuan a ngaihna kan hre lo hle. Han ngaihbel emaw, han tinzawn tur ang chi kan hre lo, kan bo hle a ni. Tin, “Hun Thim Thuah Khatna nen chuan tehkhin chi a ni lo,” tiin a sawi tel bawk.
Tun khaw hnu, kum 30 zet a liam tawh hnuah hetiang lam hawi deuh bawk hi S.Vanlaiphaia kan in-ah, Pu Chawngkhupa khan a sawi ve a, “Ngawi teh u, nizan chu ka mumang niin ka hria, thenkhat chuan ‘Inlarna’ an ti ang. Khawchhak lam atang khian ‘Zawng Hmaisen’ hi lei vang dapin an lo chhuk thla chiam mai a, an vir em em a, ei tur reng reng hi an ei duak duak mai a, ka kuta ei tur ka ken pawh chu min dil zel mai a” tiin. Hei hi zing thawh hlim, thingpui inhonaa a sawi a ni. Ka rilru chuan, ka pain,’Khawchhak atanga Hnam Kawlh lo kal tur’ a tih te nen khan a inang khat riau awm mang e, ka ti mai mai a.
3. ZORAM KHAWVAR - LEI ZION
Zoramin khawvar a thlen huna Zoram awm dan tur leh hmelhmang a sawi hian a hmelah pawh lang thei khawp hian a hlimin a sawi tui thei em em thin a. Thim thuah Hnihna a sawi lai hmel leh ‘Zoram Khawvar’ hun thu a sawi lai hmel chu danglam tak a ni. Tichuan, “Zoram Khawvar Hun - Lei Zion-ah chuan hetiang dinhmunah hian Zoram chu Lalpa’n a dah tawh dawn” a ti” Hetiangin:
1. Lalpa’n Zoram hi ‘Milem Ban Sawm Nei’ lak ata a lachhuak dawn.
(He a thil hmuh leh puan lawk hi keini chuan a ngaihna kan hre lo hle. Han bel chhin ngaihna pawh kan hre lo. Amah lah chuan,”Lalpa’n min hmuhtir dan chuantiin, Lalpa a tih chu a tanchhan bur mai si a, he ti hian a la sawi tak deuh deuh a:)
2. Zoram hi ‘Changkha ang mai’ tiin sit suh u. Lalpa’n Zoram lei hnuaiah hian hausakna namen lo a phum a sin. Lunghlu, Rangkachak, Lungalhthei, Tuialhthei te hi namen lo Lalpa’n Zoram lei hnuaiah a dah a, heng hi haichhuah a ni ang.
3. Zoram leihnuai hausakna Lalpan a thuhruk hi ‘Milem Ban Sawm Nei’ hnuaia Zoram a awm chhung chuan Lalpa’n haichhuah a phal lo, a hunah haichhuah a ni ang.
4. Zoram lei chung hausakna leh malsawmna pawh hi Lalpa’n min hmuhtir dan chuan sawi hian a siak lo. Buh vuite hi Sakawr mei buk tiat tiat an ni ang a, sawntlung el khatah mai pawh hian nau rual chhung tlai tlai an thar dawn a ni. Tin, Alu te hi lungthu tiat tiatin a thar ang a, Balhla bu te hi Dawrawn tin thum dawng aia lian lian an ni ang a, a kungte chu in do tek tuk ang. Dai vel di hmun leh phul hmunah te hian Buh, thlai leh thei chi hrang hrang te hi an la hmin tiar tuar ang.
5. Bedsury ram saw Zoram buhzem tur a nih saw. (Bedsury ram hi Chhimtuipui District huamchhunga awm a ni.)
6. Khawvel Sorkar lian liante hian Zoram hi an intlawnsiak dawn a ni. Ram lo ding tur chu khawvel sorkar dangte hian an rawn tanpui rawn ang a, hmasawnna leh malsawmna a luang lut dur dur dawn a ni. ‘Tarsis Lawngliante’n hmakhalh an inchuh ang khan khawvel Sorkar liante hian Zoram dawr tur hian hmakhalh an la inchuh dawn a ni.
7. Tlang leh tlang inkarahte hian thirhrui hi a inzam tuk a, chung thirhruiahte chuan Tawlailir hi an in tlan pel zut zut a ni. Sangha manna len hi khawmualah dah ila, a ziain chhim leh hmar, chhak leh thlang a hawi ang hian Zoram dung leh vangah hian Tawlailir kawng hi a inzam tuk a ni.
8. Lui dung leh lengkir kham hnuaiahte hian khawl ropui tak tak leh thil ti thei tak tak te hi an inbun fer fur bawk ang.
9. Zoram hmun tam takah hian Thlawhtheihna tum hmun a awm fer fur ang.
10. Zoram kawngpui kawtchhuah hi ‘Hmar lam’ ni tawh lo vin, ‘Chhim lam’ a ni tawh zawk ang. Hmar lam kawtchhuah kawngpui hi a la ping ang. Zoram khawvel kawtchhuah hi chhim lam a nih tawh dawn avangin, sawng ‘Akyab’lawngchawlhnate saw in la hmang tangkai em em ang.
11. Zoram hi ‘Ram ni eng’ Malsawmna – Lei Zion a ni tawh ang
12. “HENG HI THLASIK ANGA KHEL LO VIN A LO THLENG NGEI NGEI DAWN, LO NGAI RENG RAWH U”
13. Heng zawng zawng hi kei chuan ka hmu ve lo vang. Lalpa’n min thukru dawn a ni. (A sawi lawk ang ngeiin 18th May, 1965 khan kum 54 mi niin a boral ta a ni.)
KHAWVEL PUM HUAPA ZOFATE MAWHPHURHNA LEH RAWNGBAWLNA
1. Sap-ho hmangin Lalpa’n Zofate hi Chanchin Tha min pe a, chu bak chu Lalpa’n Sap-ho khu Zofate chungah mawhphurhna a pe lo.
2. Khawvela Krista Chanchin Tha hrilh darhna hna hi Lalpa’n Sap-ho (British) kut ata Zofate kut-ah a dah/hlan a ni.
3. Khawvel hmun hrang hrangah Zofate hian Krista Chanchin Tha hi Thlawhtheihna hmangin an la hril dawn a ni.
4. Khawvela natna khirhkhan tak tak, Doctor-te pawhin a ngaihna an hriat loh tih dam theiha an ngaih tawh loh te chungah pawh, Zofate’n damlo te chungah Isua hmingin an kut an nghat ang a, an dam zel ang. Zofate chil hi Lalpa’n damdawi tha ber atan a hmang a ni. Eng Company siam mahin a tluk lo.
5. Zorama meichher te te hi Lalpa’n hmun khatah a telkhawm tawh dawn a ni. (Hei hi Kohhran a ni)
6. He meichher telkhawm hi ‘Eng tak’ a ni ang a, khawvel hmun hrang hrangah chhit en a ni ang.
ISRAEL FATE CHUNGA ZOFATE MAWHPHURHNA
1. Israel fate khu thlarau lama kaiharh tur leh tiharh turin Lalpa’n Zofate hi a ruat tlat a ni.
2. Israel fate khuan Zofate hi an la thik em em dawn.
3. “In pi leh pute’n an khenbeh tak Isua kha in nghah Messia chu a ni e” tiin Zofate hian Israel fate hnenah an la sawi dawn a ni.
4. “Chia sawi tham lohte chu hmangin ka thiktir ang che u a;
Chi fing lote chu hmangin ka tithinur ang che u,” (Rom 10:19)
leh Deuteronomy Bung 28 te hi Zofate chunga Lalpa thu a ni.
5. Pathian thuthlung kan zawm phawt chuan, hnam zawng zawnga ‘Hnam chungnung ber’ah leh ‘A mei lam’ ni tawh lo vin ‘A lu lam’ ah Lalpa’n Zofate hi a dah dawn a ni.
6. Luka 15 thua Fapa Tlan Bo, a pain ‘Puan tha ber, pheikhawk leh zungbun tha ber bertea’ a chei ang khan Lalpa’n nasa takin Zoram hi a cheiin a thuam dawn a ni.
Kim chang lehzual in he mi blog ah hian a awm e

Comments

Popular posts from this blog

Mizoram a Thing chi hrang hrang te

Kan Zoram ah hian Thing chi hrang tam tak a awm a. Ramdang thing chi hrang hrang lak luh a ni a, Hei hian kan ram leilung an ei chhe nasa in kan la tawrh phah a hlauhawm em em a ni...Kan ram thing leh thei te hi hlut in Duat i la, Par a chhuang ngei ang Zofa - Nang leh kei tan 1. Thing eitur lam chi; Bil, CH engkek, Hailungmawl, Hreirawt(Zathu), Kawrthindeng, Keifang, Khawmhma, Kumkhal, Lenhmui, Luakthei, Lumler, Pangkai, Reraw, Sunhlu, Tatkawng, Theichhawl, Theihai, Theifeimung, Theipaphuan, Theipalingkawh, Theipui, Theisakhi, Theikawrak, Theiarlung, Theikawkham,  Theitat, Theitit, Theiria, Tuaihabet, Tuaithleng, Theikelek, Vawmva, Zawngbalhla, Zawngbiang Khawkherh, Thakthing, Then, Thingsia(Thingse mim), Khaukhim, Thingthupui, Zawngṭah, Khanghu, Saisu, Thingfanghma 2. Hmanrua atan a hman chi te; Bul, Buleng, Bungbutuairam, CH ar, Far, NG anbawm, NGiau, Herhse, Hriangzau, Khawreng, Khiang, Lawngthing, Lenlang, Lungli. Mukpui, Pualeng, Sahaṭah, Ṭekem, Thingri, Th

Zoram Hun tawn tur Hrilhlawkna leh Puan chhuah te

ZAWLNEI SAIKHUMA : Khawchhak atangin ‘HNAM KAWLH’ an lo kal ang a, in Ui leh Ar, ei theih thil zawng zawng an ei buan buan ang. Sakhaw nei lo an nih avangin engmah pawisak an nei lo ang a, in hmeichhiate an pawngsual mai mai dawn a ni. Nimahsela, LALPA-A INNGHAT TLATTUTE chuan lo hlau suh u, an tipawi lo vang che u. Kan ram thianfaitute an ni e. PU CHAWNGKHUPA : Ngawi teh u, nizan chu ka mumang niin ka hria, thenkhat chuan ‘Inlarna’ an ti ang. Khawchhak lam atang khian ‘ZAWNG HMAISEN’up lo km hi lei vang dapin an lo chhuk thla chiam mai a, an vir em em a, ei tur reng reng hi an ei duak duak mai a, ka kuta ei tur ka ken pawh chu min dil zel mai a PASTOR CHHAWNA : He hunah hian kan ram chuan hmai fel tak, hmel li a nei tawh ang. *KHAWCHHAK DIAR KHIM* leh Khawthlang diar khim hnuaian kan ram a lut dawn ngei a, chumiah chuan kan ram chu hmel fel liah puin a talchhuak dawn tih ka nghak reng a ni. Zoram, i ke chu Lalpa chungah nghat tlat rawh! PASTOR DARAWIA : Saisihchhuah-ah h

hlawh, hloh, hlauh. thlauh Thloh, thlawh.

Mi hna kan thawh a, thawh man thil eng emaw min pek hi hlawh a ni Thil kan tih bo a kan hmuh tawh loh hian Hloh a ni. Hlawk lo hi hloh chu a ni(lose/lost) Hmel leh ri danglam, tiril a mi man te ang hi Kan lo hlau a, chu chu hlauh na a ni. Rin loh taka thil lo thleng thut te hi Hlauh tih a ni bawk( adv ) min pe hlauh mai   Thil kan kut a ṭanga tla emaw, ipte emaw kan thil neih kan hnen a ṭang tla hi Thlauh a ni Sava  Thing nget ei ṭhin, a hmui a thing chuk a, ker/kher kua a Thing-nget ei ṭhin leh a no awm a tur ker kaw ṭhin hi Thloh a ni Thil phek eng eng emaw Asir zawng/a saisir zawng a theh/vawm hi Thlawh a ni Mizo ṭawng a thumal te hi hman pawlh chi a ni lo, mahni ṭawng humhalh hi Hnamdang mawhphurhna a ni lova, Hnamdabg ṭawng humahalh lah kan ba hek lo